Ścieżka przyrodnicza OWŚ - Karłów - Wałkowo - Milicz

Ścieżka dydaktyczna: OWŚ Karłów - Wałkowa - OWŚ Karłów

Ścieżka przygotowana przy współpracy
z Dolnośląskim Zespołem Parków Krajobrazowych we Wrocławiu
i PTPP „pro Natura”

Lasy Nadleśnictwa Milicz leżą na terenie powiatów Milicz, Trzebnica i Oleśnica. Zajmują obszar 25,8 tys. ha. Nadleśnictwo składa się z trzech obrębów: Cieszków, Kubryk i Milicz, które dzielą się na 16 leśnictw rewirowych. Siedliska borowe zajmują 60% powierzchni. Wśród nich przeważają drzewostany sosnowe – 72 %.
Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” utworzony został w 1996 roku w celu zachowania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i historyczno - kulturowych. Jego powierzchnia wynosi 87040 ha, z czego na terenie województwa dolnośląskiego leży 70040 ha.
Na obszarze parku w części dolnośląskiej występują: 42 gatunki roślin chronionych, 30 gatunków ryb, 13 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 166 gatunków ptaków lęgowych i 51 gatunków ssaków. Park nadzoruje Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych z siedzibą we Wrocławiu, ul. Puszczykowska 10, tel. (071) 3642758.

Przebieg ścieżki przyrodniczej: Ścieżka prowadzi przez lasy w pobliżu Ośrodka Wypoczynku Świątecznego (OWŚ) w Karłowie, jedne z najciekawszych w Nadleśnictwie Milicz. Jej schematyczny przebieg przedstawiono na rys. 1 oraz na planszy pod mapą doliny Baryczy przy wejściu do OWŚ Karłów. Całkowita długość wynosi 5,5 km, czas potrzebny na przejście wraz ze zwiedzaniem i odpoczynkami wynosi 3 – 5 godzin. Ścieżka jest oznaczona w terenie symbolem białego kwadratu z ukośnym zielonym paskiem. Kolejne przystanki są oznaczone czarnymi cyframi.
Dojazd lub dojście do ścieżki: Ścieżka rozpoczyna się przy OWŚ Karłów, znajdującym się w południowej części Milicza. Do ośrodka dochodzi droga dojazdowa prowadząca od drogi krajowej 440 (Wrocław) – Trzebnica – Milicz – Jarocin, oznaczona tablicą „OWŚ Karłów”. Przy ośrodku znajduje się parking. Najbliższym przystankiem PKS jest Karłów (1 km od OWŚ), gdzie zatrzymują się liczne autobusy relacji Wrocław – Milicz przez Skoroszów. Najbliższe dojście od stacji kolejowej prowadzi szlakiem czerwonym – 2,5 km – od dworca PKP Milicz (na linii kolejowej Wrocław – Oleśnica – Krotoszyn). Noclegi i wyżywienie można uzyskać na miejscu w OWŚ Karłów, tel. (71) 3841215.
Dla zorganizowanych wycieczek istnieje możliwość fachowej obsługi z przewodnikiem DZPK Wrocław (tel. domowy (71) 3841977.

Przystanek 1. OWŚ Karłów.
Ośrodek Wypoczynku Świątecznego powstał w latach 60 - tych, na skraju kompleksu lasów sosnowych. W otoczeniu domu wycieczkowego Borowik oprócz sosny pospolitej rosną sosny wejmutki, świerk pospolity, modrzew europejski, lipa drobnolistna, topola osika, brzoza brodawkowata, klon pospolity oraz topole z sekcji topoli czarnych. Przy zachodnim ogrodzeniu lipa, brzoza, modrzew i robinia biała.
Za drogą znajduje się las sosnowy w wieku ok. 60 lat z domkami kempingowymi. Na jego brzegu rośnie również robinia biała. Jest to jedno z najcenniejszych drzew dla pszczelarstwa a zarazem gatunek pionierski na słabych glebach, ponieważ dzięki bakteriom Rhizobium wiąże azot atmosferyczny. Przy drodze rosną w alei dęby szypułkowe w wieku 110 - 120 lat.
Dalej na południe od płotu z siatki, w lesie sosnowym rosną liczne i gęste krzewy czeremchy późnej. Jest to ekspansywny gatunek amerykański, lepiej od czeremchy pospolitej znosi suche i kwaśne gleby i w ten sposób eliminuje te rodzime rośliny. Widoczne pojedyncze krzewy paproci to najczęściej narecznica samcza.
Wiosną słychać tu liczne śpiewy ptaków leśnych. Najpospolitsze to zięba, bogatka, dzwoniec, pierwiosnek, rudzik, kowalik, kapturka (pokrzewka czarnołbista), drozd śpiewak, dzięcioł duży. Wszystkie są gatunkami chronionymi.

Przystanek 2. Grąd nad potokiem.
W pobliżu przystanku, na poboczu drogi, napotykamy wiele gatunków roślin np. bluszczyk kurdybanek, zawilec gajowy, przetacznik ożankowy, gwiazdnica wielkokwiatowa, mydlnica lekarska, glistnik jaskółcze ziele, czyściec leśny, łoczyga pospolita, bodziszek cuchnący, podagrycznik pospolity, bylica pospolita, niecierpek drobnokwiatowy.
Na wschód od przystanku widoczny jest fragment grądu Galio silvatici-Carpinetum, czyli lasu dębowo - grabowego w wieku 80 lat, z domieszką świerka, grabu i lipy. W potoku płynącym wśród grądu woda występuje znacznie częściej. Las liściasty rośnie na żyźniejszej glebie niż las iglasty i w związku z tym bogatszy jest skład runa leśnego. Rośnie w nim kilka gatunków mchów, paproć orlica, zawilec gajowy, pszeniec zwyczajny, gajowiec żółty, fiołek leśny, czyściec leśny, przytulia czepna, tojeść rozesłana, kuklik pospolity, poziewnik miękkowłosy, bluszczyk kurdybanek i inne.

Przystanek 3. Śródleśna polana.
Otwarta przestrzeń to kośna łąka, gdzie żerują często sarny. Taka enklawa urozmaica monotonne obszary zwartych lasów. Od wiosny do jesieni kwitną tu różne rośliny: jaskier ostry, przetacznik ożankowy, rogownica polna, szczaw polny a z traw: tomka wonna i wyczyniec łąkowy. Latem kwitną na niej łany dziurawca, kępki przytuli pospolitej, cieciorki pstrej, gwiazdnicy trawiastej a w miejscach wilgotnych - sitowie leśne.
Na bagienku rosną łany turzyc oraz sitowia leśnego. Na brzegach, w zaroślach spotyka się latem pojedyncze bodziszki błotne o okazałych, czerwonych kwiatach oraz wiązówkę błotną, sadźca konopiastego a także niecierpka pospolitego. Ostatni z wymienionych gatunków obecnie jest u nas nieco rzadszy od niecierpka drobnokwiatowego, który pochodzi z Azji i ma mniejsze wymagania siedliskowe.
Śródleśne bagienko jest przykładem mokradła, które pełni bardzo ważną rolę retencyjną gromadząc nadmiar wody oraz urozmaicając środowisko.

Przystanek 4. Kwaśna dąbrowa.
Po lewej stronie widzimy zachowany fragment alei dębowej. Zaznacza ona, że biegła tędy droga z Wałkowa do Karłowa, obecnie już nie używana po przegrodzeniu jej przez ośrodek wypoczynkowy. Na południe od drogi widoczna jest dąbrowa, zbiorowisko ze związku Quercion roboripetraeae, z dębami w wieku 115 lat, na brzegu praktycznie bez podszytu. W runie rośnie pszeniec zwyczajny, dzwonek rozpierzchły, sałatnik leśny oraz trawy: trzcinnik piaskowy, mietlica pospolita i kłosówka miękka.
Po wschodniej stronie drogi widzimy uprawę leśną ogrodzoną siatką dla ochrony przed zwierzyną. Nowe nasadzenia (odnowienia lasu) służą urozmaiceniu składu gatunkowego 85 – letniego lasu sosnowego ze zbyt małą domieszką dębu, modrzewia i brakiem jesionu. Jest to przykład odnowienia gniazdowego, obecnie często stosowanego dla urozmaicenia struktury monokultur leśnych.
Gdy pójdziemy dalej szlakiem to po ok. 200 m od skrzyżowania z przystankiem nr 4 po prawej stronie drogi w lesie sosnowym zobaczymy kępę chronionej paprotki zwyczajnej.

Przystanek 5. Suche łąki.
Przy skrzyżowaniu szlaku z drogą publiczną widzimy kolejny leśny strumyk z wodą, nieco uregulowany podczas konserwacji. Latem rosną nad nim liczne gatunki roślin wymienionych już wcześniej.. Ze skraju lasu i łąk widoczny jest w oddali wiatrak w Duchowie. Został zbudowany w 1671 roku i jest jednym z ostatnich zachowanych tego rodzaju obiektów na Śląsku.
Na łące, częściowo tylko wykaszanej możemy poznać różne gatunki roślin o kwiatowych, choć przeważają tu trawy (np. trzcinnik) oraz miejscami ostrożeń polny zwany nieprawidłowo ostem. Rosną tu: zawciąg pospolity, gwiazdnica pospolita i trawiasta a z baldaszkowych gorysz pagórkowy i dzięgiel leśny. Ten ostatni rośnie na skraju drogi. Kiedy kwitnie zwabia liczne gatunki owadów swoimi niezbyt przyjemnie pachnącymi kwiatami. Tu można obserwować pluskwiaka czerwonego w czarne pasy, zwanego strojnicą baldaszkówka.
Jest to dość dobre miejsce do wiosennych obserwacji ptaków łąk i pól uprawnych np. skowronka polnego, świergotka łąkowego oraz pokląskwy. W miejscach bardziej wilgotnych występuje czajka, a z lasu na łowy wylatują myszołów i kruk.

Przystanek 6. Skraj żyznej dąbrowy.
Na wschód od tego przystanku znajduje się kilkadziesiąt hektarów grądów ( Galio silvatici-Carpinetum ), żyznych dąbrów na siedlisku lasu świeżego i lasu wilgotnego, na glebach brunatnych. Najcenniejsze są drzewostany z dębem szypułkowym w wieku 100 - 120 lat z domieszką grabu, lipy drobnolistnej i klonu polnego. Wśród krzewów rosną leszczyna, głogi, bez czarny oraz chronione - kalina koralowa i kruszyna. Bogata jest lista roślin runa leśnego. Zanim pojawią się liście na drzewach. zwykle kwitną: złoć żółta, zawilec gajowy, jaskier (ziarnopłon) wiosenny, fiołek leśny, miodunka miodunka ćma. Na dróżce rośnie chroniony kopytnik pospolity z charakterystycznymi błyszczącymi liśćmi nerkowatego kształtu. Ze względu na wiek drzew oraz rzadkie gatunki roślin projektowane jest utworzenie w części lasu rezerwatu przyrody.
Z rozległymi dąbrowami można zapoznać się wędrując dalej szlakiem zielonym, który w końcu przez Niesułowice i lasy sosnowe doprowadza do wsi Ruda Milicka.
Nasza ścieżka opuszcza w tym miejscu szlak zielony, kieruje się na południe przez niewielki las i wychodzi na rozległe ugory. Są one miejscami wilgotne, dzięki nieprzepuszczalnej glebie. Z wielu traw rzucają się tu w oczy kępy trzciny i sitów.

Przystanek 7. Zabytkowe zagrody.
Dochodzimy do wioski Wałkowa. Przy drodze wiodącej z Milicza widzimy stare usychające dęby ze stanowiskiem kozioroga dębosza. Obok nich znajduje się dom zabytkowy (Wałkowa 1) z 1828 roku. Zwróćmy uwagę na boniowane naroża budynku, pas międzykondygnacyjny z napisem MDCCCXXVIII – datą budowy, umieszczoną między konsolkami w kształcie stylizowanych liści akantu. Kolejnym interesującym zabytkiem jest znajdująca się w centrum wsi dawna wyłuszczarnia szyszek. W części jest to budynek murowany z cegły, a częściowo z muru pruskiego. Wyłuszczarnia została zbudowana na początku XX wieku, obecnie jest jednak nie użytkowana.
Z tego przystanku możemy wrócić do OWŚ Karłów leśną drogą odchodzącą od Wałkowa na zachód wzdłuż linii telefonicznej. Dotrzemy nią do szlaku, gdzie wędrowaliśmy wcześniej, a którym możemy wrócić do samego Karłowa. Dalsza cześć ścieżki jest bowiem znacznie trudniejsza do przejścia ze względu na zarośnięcie dróżek leśnych i wilgotne miejscami podłoże. Jeśli jednak zdecydujemy się wędrówkę kontynuować, idziemy w kierunku wschodnim przez wieś szosą asfaltowaną.

Przystanek 8. Zakrzewienia śródpolne.
Przy końcu wsi Wałkowa uwagę naszą przyciąga okazały, pomnikowy dąb szypułkowy o obwodzie 530 cm, w wieku około 150 lat.
W tym miejscu skręcamy w polną drogę. Możemy się tutaj przyjrzeć jaką rolę pełnią śródpolne zakrzewienia. Takie kilkunastoletnie lub starsze pasy krzewów wśród pól, jakie teraz widzimy, spełniają wiele istotnych funkcji. Osłabiają one siłę wiatrów wysuszających gleby, łagodzą wahania temperatur a zimą zatrzymują śnieg. Jednocześnie stanowią ochronę dla zwierząt, a zwłaszcza dla ptaków. Między innymi znajdują w nich ukrycie kuropatwy przed atakami jastrzębia. Szereg drobnych ptaków zakłada w takich zakrzewieniach gniazda. W pasie ciągnącym się od szosy do lasu rosną: tarnina, dzika róża, bez czarny, wierzba iwa i wierzba szara. Rosną tu także drzewa: dąb, grab, klon polny. w zakrzewieniach stwierdzono lęgi trzech gatunków pokrzewek: cierniówki, kapturki oraz najrzadszej – jarzębatki. Obok krzewów rosną różne zioła. Poza pokrzywą zwyczajną i dziurawcem zwyczajnym możemy tu znaleźć rośliny takie jak sadziec konopiasty, chaber łąkowy, przytulia pospolita, dzwonek pokrzywolistny. Z traw najliczniejsze są wyczyniec łąkowy i kłosówka miękka.

Przystanek 9. Pomnikowe dęby.
Już w drodze do lasu stwierdzamy miejsca wilgotne, nawet gdy brak deszczu. Są tu gleby gliniaste. Jeszcze przed lasem możemy zobaczyć różne gatunki roślin np. jaskier rozłogowy, szczawik zajęczy, świerząbek gajowy, czosnaczek pospolity, bodziszek cuchnący podagrycznik pospolity, niecierpek drobnokwiatowy, niezapominajka błotna, kościenica wodna, kostrzewa olbrzymia.
Dochodzimy do kolejnego kompleksu leśnego dąbrów zajmującego kilkadziesiąt hektarów. Zasadniczy drzewostan tworzy w nim dąb szypułkowy w wieku 110 lat z domieszką grabu 70 - letniego. Ponadto występuje tu lipa, brzoza i świerk. Podszyt składa się głównie z cienioznośnego grabu. Najstarsze dęby mają tu jednak aż po 300 – 400 lat. Stare dęby stanowią pozostałość poprzedniego drzewostanu. Z roślinności runa leśnego najbardziej charakterystyczne są łany zawilca gajowego oraz kępki gwiazdnicy wielkokwiatowej i przytuli wonnej zwanej dawniej marzanką wonną.

Przystanek 10. Stare świerki.
Dochodzimy do kępy świerka w wieku ok. 60 lat, zajmującej niewielką powierzchnię kilkunastu arów. Część drzew została dawniej zaatakowana przez kornika drukarza. Po wycięciu chorych drzew powstała luka, która zarasta grabem, wiązem górskim, czeremchą i kruszyną. W znajdującym się po południowej stronie 15 - letnim młodniku brzozowym możemy zobaczyć jak rosnące w nim młode świerki są zagłuszane przez brzozę.

Przystanek 11. Leśny staw.
Zbiornik ten powstał w naturalnym obniżeniu poprzez dodatkowe piętrzenie wody na potoku przy pomocy zastawki. W ostatnich suchych latach jest w nim jednak zbyt mało wody, staw więc zarasta turzycami, skrzypem, niezapominajką darniową, rdestem ostrogorzkim, sadźcem konopiastym, krwawnicą pospolitą . Występują tu oba konkurujące ze sobą gatunki niecierpków a także świerząbek korzenny i czyściec leśny. Z powodu niemal całkowitego zarośnięcia miejsce to ma charakter mokradła, które bardzo urozmaica środowisko leśne. Oprócz tego, że rośnie tu wiele gatunków roślin znajdują tu możliwość rozrodu płazy.

Przystanek 12. Śródleśne ugory.
Ugory rozciągające się po południowej stronie lasu istnieją od początku lat 90- tych. Dzięki zaniechaniu uprawy rolnej możemy na tym obszarze znaleźć obecnie wiele gatunków roślin. Oprócz traw rośnie tu m.in. dziurawiec zwyczajny, rumian polny, starzec jakubek, chaber frygijski (austriacki), marchew zwyczajna, przymiotno kanadyjskie, krwawnik pospolity, ostrożeń polny, trzcinnik piaskowy. Z roślin nieco rzadszych stwierdzono tu występowanie szaroty leśnej i nicennicy niemieckiej lub drobnej. Widocznym skutkiem długoletniego odłogowania terenu jest zapoczątkowanie sukcesji lasu. Przejawem jej są pojawiające się na terenie ugorów siewki brzozy liczące już kilka lat.
Obok w lesie, znajduje się ogrodzona siatką kilkuletnia uprawa dębowa z domieszką modrzewia i sosny. Siatka chroni młode drzewka przed uszkodzeniami przez zwierzynę.

Przystanek 13. Przełom leśnego potoku.
Ścieżka prowadzi przez 50 - letni sosnowy las z podszytem kruszyny, brzozy i grabu. Na dróżce rosną różne gatunki roślin spotykane już wcześniej. w ten sposób ścieżka doprowadziła nas nad górną krawędź głębokiej doliny potoku.
Strome zbocza doliny sięgają 20 – 30 metrów głębokości, co jest ewenementem w łagodnie nachylonych Wzgórzach Krośnickich. Dolina potoku w tym miejscu znacznie zwiększa swą głębokość i tworzy tu przełom przez strefę brzeżną wzgórz. Duże nachylenie zboczy, młody charakter rzeźby świadczy, że przełom ów musiał powstać już po okresie epoki lodowej.
Do dziś możemy obserwować procesy, które doprowadziły do powstania przełomu potoku. Głównym czynnikiem była erozja wgłębna – czyli proces prowadzący do wcinania się potoku w głąb. W ten sposób powstaje dolina zwana wciosową, o stromo nachylonych zboczach, przypominająca w przekroju literę V. Miejscami strumyk zaczyna meandrować. W tym przypadku zaczyna dochodzić do podcinania zboczy doliny i w efekcie do jej poszerzania. Zjawisko to nazywany erozją boczną. Co więcej, na zboczach doliny znajdują się amfiteatralne zagłębienia. Istnieją one w miejscach dawnych lub nadal istniejących źródeł, a proces, który doprowadził do ich powstania to erozja wsteczna.

Przystanek 14. Leśne źródło.
Źródło leży w niszy, o takim samym charakterze, jakie można było znaleźć na zboczach przełomu leśnego potoku. Ta jednak ,w odróżnieniu od poprzednio omówionych, jest znacznie lepiej widoczna, gdyż nie jest zarośnięta gęstymi krzewami. Taką formę, powstałą w wyniku erozji wstecznej źródła nazywamy niszą źródliskową. Źródło ma obecnie jednak bardzo małą wydajność i posiada charakter wysięku. Nasypy po bokach świadczą, że nisza była pogłębiana i przekształcona przez człowieka.
Ścieżka doprowadza do drogi z zielonym szlakiem, którym rozpoczęliśmy wędrówkę od OWŚ Karłów, tuż obok przystanku 3 (śródleśna polana).W tym miejscu zamykamy pętlę, którą zatoczyliśmy po lasach wokół wsi Wałkowa. Stąd wracamy już tą samą drogą do OWŚ skąd wędrówkę rozpoczęliśmy.

© 2004-2011 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych
ul. Puszczykowska 10, 50-559 Wrocław, tel: 71 364 27 58, fax: 71 336 72 89, email: