Katalog cmentarzy ewangelickich Doliny Baryczy

Katalog stanowi opracowanie o charakterze monograficznym dotyczącym XIX-wiecznych ewangelickich założeń cmentarnych na terenie Doliny Baryczy.

Reformacja – zapoczątkowana w 1517 roku przez Marcina Lutra – dość szybko stała się ruchem religijno-społecznym ogarniającym coraz większe obszary Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Już w 1555 r. na Sejmie Rzeszy odbywającym się w Augsburgu zalegalizowano protestantyzm i przyjęto zasadę Cuius regio, eius religio (tłum. Czyja władza, tego wyznanie) dającą wolną rękę władcom księstw i państw stanowych na wprowadzanie wyznania pasującego danemu możnowładcy. Dzięki tej prerogatywie, w latach 1555-1560 baron Wilhelm von Kurzbach wprowadził na terenie wolnego państwa stanowego Milicz-Żmigród (niem. Freistandesherrschaft Militsch-Trachenberg) wyznanie ewangelicko-augsburskie (zwane też wyznaniem luterańskim).

W wyniku zawieruchy dziejowej po protestantach w Dolinie Baryczy pozostały tylko kościoły i cmentarze. Te ostatnie, decyzją administracyjną, zostały w 1962 roku oficjalnie zamknięte, z czasem stając się coraz bardziej zanikającym świadectwem historycznym.

Niniejszy katalog stanowi całościowy wykaz istniejących, choćby w szczątkowej postaci, ewangelickich cmentarzy znajdujących się na terenie gmin – Cieszków, Krośnice, Milicz i Żmigród. Opracowanie zawiera opis każdego obiektu, jego lokalizację (ogólne usytuowanie oraz konkretną działkę lub wydzielenie leśne), czas powstania, powierzchnię, stan zachowania architektury cmentarnej oraz informacje o szacie roślinnej.

Na terenie objętym inwentaryzacją stwierdzono w sumie 84 cmentarze ewangelickie (w tym 10 rodowych). Ich rozmieszczenie cechuje wyraźna asymetria. Najwięcej z nich leży w gminie Milicz, bo aż 42. Najmniej, jedynie 7 w gminie Żmigród. Z kolei w gminie Cieszków znajduje się 14 cmentarzy, zaś w gminie Krośnice jest ich 21.

Cechą charakterystyczną ewangelickich nekropolii z XIX wieku było to, że zakładano je raczej z dala od miejscowości. Najczęściej – zgodnie z panującym wówczas duchem romantyzmu – lokowane były na wzniosłościach terenu pośród pól, a nawet w lasach. Po dziś dzień stanowią one enklawy, gdzie zachował się piękny starodrzew (najczęściej dęby szypułkowe, lipy, żywotniki zachodnie i daglezje zielone) oraz liczne stanowiska takich roślin jak konwalia majowa, barwinek i bluszcz pospolity.