Katarzyna Sapieha

Katarzyna Sapieha (Gmina Cieszków)

Urodziła się w 1715 r. Zmarła w Cieszkowie 2 marca 1779 r.

                                      Życiorys

Księżna Katarzyna Ludwika z Lachowic wywodziła się z litewskiego rodu Sapiehów, a dokładnie z jego linii siewierskiej. Była córką Jana Kazimierza Sapiehy – starosty bobrujskiego i Ludwiki z Opalińskich.

Jej babka, po której otrzymała pierwsze imię, Katarzyna Przyjemska, posiadała dobra w sąsiadującej ze Śląskiem Wielkopolsce (Rawicz, Koźmin, Radlin i Wieluń). Właśnie w Rawiczu młoda Katarzyna (nie miała jeszcze 18 lat) poślubiła w 1733 r. starszego od siebie o 4 lata kuzyna Michała Antoniego Sapiehę, starostę gulbińskiego.

Dziewięć lat po ślubie Katarzyna podjęła starania o rozwód, którego powodem miało być zbyt bliskie pokrewieństwo małżonków. Kiedy starania te zakończyły się pomyślnie dla księżnej w 1745 r. otoczenie poznało rzeczywistą przyczynę tego rozwodu. Oto jeszcze w tym samym roku 12 maja w Warszawie doszło do słynnego mezaliansu; księżna poślubiła potajemnie swojego kamerdynera, młodszego od niej o 6 lat, Wojciecha Pawła Żywnego pochodzącego z Pragi.

Do końca jednak swojego życia używała nazwiska swojego pierwszego męża i od jego godności tytułowała się „Łowczynią Litewską”. Świeżo poślubiona para nie mogła odtąd uczestniczyć w życiu towarzyskim wielkiego świata. Małżonek tak niskiego rodu nie był bowiem przyjmowany w arystokratycznych salonach.  Wówczas księżna nabyła w 1745 r. od Henryka Flemminga, leżący niedaleko od wielkopolskich dóbr jej babki, Cieszków oraz kilka miejscowości wokół Milicza. Wyjechała z Rzeczpospolitej, usuwając się nieco w cień. Księżna tu rozpoczęła długotrwałe starania u cesarzowej Marii Teresy o uzyskanie tytułu szlacheckiego dla swojego małżonka, zakończone powodzeniem w 1756 r. Otrzymał on nazwisko von Lilienhoff (od będącego w posiadaniu księżnej Lelikowa); tytuł ten potwierdzony został przez króla pruskiego Fryderyka II. Katarzyna zalegalizowała też swoje małżeństwo i uzyskała tytuły szlacheckie dla swoich dwóch synów.

                    Związek z Gminą Cieszków

Katarzyna dbała o rozwój swych dóbr, o czym świadczy chociażby sprowadzenie do Cieszkowa kolonistów z Rawicza, dla których wzniosła świątynię protestancką na jej cześć nazwaną Katharinenkirche, która niestety spłonęła w wielkim pożarze Cieszkowa w 1826 r., który przyczynił się do utraty przez miejscowość praw miejskich.

 Po pożarze szybko wzniesiono nową świątynię protestancką, która istnieje do dziś. Główną fundacją księżnej była jednak świątynia katolicka. Z jej powstaniem związana była pewna legenda, według której Katarzyna miała otrzymać od papieża za pokutę wzniesienie na terenie swoich dóbr kościoła wzorowanego na Bazylice św. Piotra w Rzymie. Koszty budowy świątyni w całości pokryła fundatorka, która, jak można sądzić, była autorką projektu ikonograficznego świątyni i programu jej przeznaczenia. Projekt architektoniczny powierzono najprawdopodobniej śląskiemu architektowi Marcinowi Frantzowi z Legnicy. Kamień węgielny pod świątynię położono 25 listopada 1753 r. w dzień patronki księżnej św. Katarzyny Aleksandryjskiej.                                                    

Oprac. Dariusz Kaliszczak

Bibliografia:

Kowalski I. (red.), Dolina Baryczy. Legendy, zabytki, kultura, Wrocław 1990.

Kuteraś M. Szal M., Księżna co kochała wbrew konwenansom, „ Dolnośląskie Ścieżki”, Wrocław 10/11 2005.