Jan Mertka

                Jan Mertka (Gmina Przygodzice)

Urodził się 27 lipca 1899 r. w Przygodzicach w rodzinie rolników Józefa i Magdaleny z domu Kasprzak jako najmłodsze, 11-te dziecko; zmarł 27 grudnia 1918 r. pod Boczkowem.

                                       Życiorys

W latach 1906-1913 uczęszczał do Szkoły Powszechnej w Przygodzicach, którą ukończył z dobrym wynikiem. Po ukończeniu szkoły, w wieku 14 lat, podjął pracę jako robotnik kolejowy w Ostrowie. Na początku 1915 r. udał się do Westfalii, gdzie wcześniej znalazł się już jeden z braci - Franciszek. Tam pracował w piekarni w Duisburgu, potem w fabrykach Bochum i Wietmaru. Zdobył tam kwalifikacje montera elektrotechnika. Brał udział w pracach polskich towarzystw zawodowych i oświatowych. Na początku 1918 r. został wcielony do armii pruskiej. Gdy w listopadzie wybuchła rewolucja w Berlinie, powrócił w rodzinne strony. 10 listopada wstąpił jako ochotnik do I Pułku Piechoty w Ostrowie. Powiatowa Rada Ludowa rozwiązała jednak I pułk ostrowski, by nie dopuścić do przedwczesnego rozlewu krwi. W tej sytuacji powstała nowa formacja - I Batalion Pograniczny Poznański, tuż za granicą pruską, w Szczypiornie na terenie wolnej już Polski. Jako jeden z pierwszych ochotników przekroczył granicę z bronią i zameldował się w batalionie. 27 grudnia w godzinach południowych, podczas pełnienia patrolu granicznego na polu pod Boczkowem, zginął od kul niemieckiego Grenzschutzu. Kilka godzin później wybuchło powstanie w Poznaniu.

31 grudnia 1918 r. odbył się jego pogrzeb w Ostrowie. W 1929 r. jego zwłoki przeniesione zostały na nowy cmentarz w Ostrowie, do wspólnej mogiły poległych powstańców. Pośmiertnie Jan Mertka  został odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Pamiątkowym  za udział w wojnie i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Jako pierwszy poległy powstaniec wielkopolski stał się symbolem walki Wielkopolan o wyzwolenie spod władzy pruskiej.

                            Związki z gminą Przygodzice

Całe, krótkie życie Jana Mertki związane było z Przygodzicami. W 1938 r. odsłonięto w Przygodzicach pomnik poświęcony jemu i innym powstańcom. W latach 60. XX w. nazwano jego imieniem jedną z ulic w Przygodzicach. W 1999 r. został „Honorowym Obywatelem Gminy Przygodzice”. 27 grudnia 2004 r. na budynku dawnej szkoły w Przygodzicach przy ul. Szkolnej, do której uczęszczał, została odsłonięta tablica upamiętniająca Jana Mertkę.

Oprac. Edmund Radziszewski

Bibliografia

Jarocińska Małgorzata, Jan Mertka (1899-1918) – pierwszy poległy powstaniec wielkopolski w rejonie ostrowskim, [w:] Rocznik Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego, t. VII, Ostrów Wielkopolski 2012, s. 119-146.

Radziszewski Edmund, Jan Mertka (1899-1918), [w:] Rocznik Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego, t. III, Ostrów Wielkopolski 2008, s. 97-102.