Ścieżka przyrodnicza "Ruda Sułowska"

Ścieżka przyrodnicza „Ruda Sułowska”


Rezerwat „Stawy Milickie” został utworzony w 1963 r. na pięciu oddzielnych kompleksach stawowych. Jego powierzchnia liczy ogółem 5324,31 ha. Ogółem stwierdzono w nim ponad 130 gatunków lęgowych ptaków, w tym 60 wodno-błotnych. Ponadto kilkadziesiąt innych gatunków zatrzymuje się na przelotach. Kompleks stawowy Ruda Sułowska jest jednym z pięciu kompleksów rezerwatu.
W południowej jego części o powierzchni ok. 250 ha, znajdującej się na trasie ścieżki, dominują płytkie stawy narybkowe, napełnione późną wiosną. W północnej części znajdują się duże stawy hodowlane, z których największym jest staw Mewi Duży o powierzchni prawie 300 ha. Zwiedzanie rezerwatu z wejściem na groble stawów wymaga pisemnego zezwolenia Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Jedynymi miejscami, w których powyższe ograniczenia nie obowiązują są szlaki turystyczne i ścieżki przyrodnicze, takie jak ta. Pamiętajmy o tym, aby zachować tutejszą przyrodę w stanie nie gorszym od tego, w jakim ją zastaliśmy: nie hałasujmy, nie puszczajmy naszych czworonożnych pupilków luzem, a śmiecie zabierzmy ze sobą.

Przystanek 1. Aleje dębowe.
Dolina Baryczy alejami drzew stoi. Nie inaczej jest w sercu tego regionu – na terenie rezerwatu „Stawy Milickie”. Szczególnie malowniczymi alejami obsadzone są groble stawów, tak jak to widzimy w tym miejscu. Aleje takie jak te są siedliskami, które bardzo chętnie wykorzystują jako swoją przestrzeń życiową rzadkie owady, wśród których wyróżnić można kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo) i pachnicę dębową (Osmoderma eremita)– oba gatunki są priorytetowymi dla europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. Poza funkcją przyrodniczą, która jest trudna do przecenienia z uwagi na ekologiczne znaczenie zbiorowisk alejowych, warto zastanowić się nad krajobrazową i społeczną funkcją alei. To one urozmaicają często monotonny widok spokojnej tafli wody i łanów trzcin. To one zmniejszają siłę wiosennego wiatru oraz penetrację słońca w upalny letni dzień. To one umożliwiają kojący dla naszego umysłu odbiór bodźców zewnętrznych w postaci chociażby szumu drzew czy śpiewu ptaków wijących w koronach swe gniazda. To one wreszcie zapewniają  dzieciom frajdę w postaci bądź zbioru żołędzi jesienią, bądź chrzęstu rozdeptywanych owoców dębów.

Przystanek 2. Migracje Ptaków.
W tym miejscu możemy zwrócić uwagę na pierzastych mieszkańców stawów. Co prawda miejsce jest atrakcyjne o każdej porze roku, niemniej jednak najlepiej znaleźć się tu wiosną i jesienią. Wiosną może ucieszyć wzrok możliwość obserwacji podgorzałki (Aythya nyroca) – rzadkiej kaczki, dla której stawy milickie są najważniejszym lęgowiskiem w Polsce. Począwszy od września na sąsiadujących ze ścieżką stawach: Trześniówce Dolnej A i Płytkim zobaczymy zapewne liczne stada złożone z płaskonosów (Anas clypeata), krakw (Anas strepera), cyraneczek (Anas crecca) oraz nurogęsi (Mergus merganser), łysek (Fulica atra), perkozów dwuczubych (Podiceps cristatus), łabędzi niemych (Cygnus olor) i krzykliwych (Cygnus cygnus). Łany podwodnej roślinności zapewniają dogodne „pastwisko” zwłaszcza kaczkom pływającym – płaskonosowi, krakwie i cyraneczce. Ich umiejętności jako nurków są mizerne, toteż zazwyczaj żerują na płyciznach oraz na takich właśnie stawach, gdzie – wśród bujnej roślinności – mogą w spokoju nabrać sił do zniesienia trudów zimy.

Przystanek 3. Ryby.
Do najpospolitszych ryb, jakie spotkamy w tutejszych stawach zaliczyć można: amura białego (Ctenopharyngodon idella), karpia (Cyprinus carpio) oraz szczupaka (Esox lucius). Co ciekawe, z trzech powyższych gatunków tylko szczupak jest gatunkiem rodzimym. Pozostałe zostały do Polski, w tym także na Stawy Milickie introdukowane, czyli przesiedlone z obszaru pierwotnego występowania. Amur biały żywi się przede wszystkim roślinnością zanurzoną, czym przyczynia się do ograniczenia jej nadmiernego rozwoju. Karp – gatunek dominujący w obsadzie stawów – podobnie jak amur odżywia się głównie roślinnością, jednak w warunkach gospodarczych wymaga regularnego karmienia, zazwyczaj paszami zbożowymi. Oba gatunki nie rozmnażają się w warunkach naturalnych – do tego celu wymagają obecności w zakładach rybackich wylęgarni i tarlisk. Co innego szczupak – trzeci z prezentowanych tu gatunków. Jest on przedstawicielem ryb drapieżnych, aktywnie polujących na mniejsze ryby, płazy i bezkręgowce.

Przystanek 4. Rośliny wodne.
Do najpospolitszych występujących w tym miejscu zespołów roślinności wodnej należą: zespół rzęs i spirodeli wielokorzeniowej, zespół żabiścieku pływającego i zespół rdestnic, przy czym warto dodać, że ostatni z wymienionych tworzą gatunki o liściach pływających ale przytwierdzone do podłoża. Wśród zbiorowisk nadwodnych dominuje szuwar trzcinowy. Występowanie tych zespołów jest warunkiem utrzymania różnorodności form życia na stawach. Rośliny stanowią zarówno pożywienie dla wielu gatunków zwierząt – od drobnych skorupiaków po najcięższe krajowe ptaki – łabędzie, jak i miejsce schronienia: larwy chruścików (Trichoptera) z ich fragmentów budują podwodne domki, natomiast remizy (Remiz pendulinus) plotą misterne gniazda w kształcie pantofla z wąskim, długim kanałem wejściowym zwisające z nadwodnych wierzb, brzóz i topól.

Przystanek 5. Bezkręgowce wodne.
Spośród licznych przedstawicieli bezkręgowców wodnych na terenie kompleksu Ruda Sułowska najłatwiej ujrzymy przedstawicieli gromady owadów: chrząszczy i ważek. O ile mniejsze z nich przemkną nam niezauważone, to bez problemu można wypatrzeć ich największych przedstawicieli. W przypadku chrząszczy może to być pływak żółtobrzeżek (Dytiscus marginalis), zaś w przypadku ważek – husarze (Anax sp.) i żagnice (Aeshna sp.). Wymienione owady prowadzą drapieżny tryb życia, toteż często możemy je zobaczyć w widowiskowej pogoni za ofiarami – mniejszymi owadami i rybkami. Oczywiście dla człowieka nie stanowią one najmniejszego zagrożenia, więc pozostawmy je w spokoju. Innym, choć bardzo trudnym do zauważenia z brzegu, przedstawicielem bezkręgowców wodnych jest chroniony małż – szczeżuja wielka (Anodonta cygnea), który właśnie w mętnych wodach stawów w Rudzie Sułowskiej ma swoją ostoję.

Przystanek 6. Porosty.
Porosty to organizmy powstałe z połączenia glonu i grzyba. Są organizmami pionierskimi (mogącymi występować wszędzie, bez względu na warunki atmosferyczne). Są czułe na zanieczyszczenie powietrza przez związki siarki i węgla. Obserwacja typów plech porostów nadrzewnych (drzewa liściaste) daje możliwość określenia stopnia zanieczyszczenia powietrza. Na podstawie wieloletnich obserwacji występowania porostów w różnych miejscach opracowano tzw. Skalę porostową. Skala ta ma siedem stopni - pierwszy stopień to tzw. pustynia porostowa - miejsce o dużym zanieczyszczeniu, a siódmy stopień to miejsce praktycznie nieskażone. W skali porostowej zaznacza się duża zależność między typem plechy a czystością powietrza. Wyróżnia się cztery rodzaje plech: proszkowata, skorupiasta,  listkowata i krzaczkowata. Większe, bardzie krzaczaste czy liściaste porosty występują na terenach o bardzo niskim poziomie dwutlenku siarki i dość dużej wilgotności. Na obszarach najczystszych (np. Tatry, Białowieża) występują brodaczki (Usnea) - porosty o plesze w formie rozgałęzionych, długi nitek sinej lub sinozielonej barwy.

Przystanek 7. Ptaki trzcinowisk.
Suche, monotonne, zasłaniające panoramę stawu  – takie skojarzenia mogą przyjść na myśl podczas pierwszego wizualnego kontaktu z rozległymi trzcinowiskami. Zapraszamy do zatrzymania się, aby choć przez chwilę wsłuchać się w szum szuwarów. Spróbujmy odebrać zmysłami innymi niż wzrok to, co często ukryte jest przed okiem obserwatora. Gdy usłyszymy tubalny głos bąka (Botaurus stellaris) dochodzący do naszych uszu w kwietniu/maju, gdy spróbujemy naśladować pełen werwy śpiew niepozornego trzciniaka (Acrocephalus arundinaceus), gdy jesienią w głębi szuwarów gawędzą tysięczne chmary zbierających się do odlotu szpaków (Sturnus vulgaris), czy też gdy zimową ciszę ożywi nawołujące się wielogatunkowe stadko raniuszków (Aegithalos caudatus), sikor i ich stróżów – sójek (Garrulus glandarius).

Przystanek 8. Płazy i gady.
Dolina Baryczy stanowi ważne miejsce rozrodu płazów i gadów. Wraz z nadejściem przedwiośnia w krainie stawów rozpoczyna się sezon godowy ropuch szarych (Bufo bufo), żab trawnych (Rana temporaria), następnie żab moczarowych (Rana arvalis), by osiągnąć apogeum na przełomie kwietnia i maja, kiedy donośnym głosem oznajmiają swoją gotowość do rozrodu kumaki (Bombina), rzekotki drzewne (Hyla arborea) i żaby zielone (Rana esculenta complex). W międzyczasie – zachęcone wysoką temperaturą – pojawiają się gady: jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) i jej beznogi krewny padalec (Anguis fragilis), węże: zaskrońce (Natrix natrix), rzadziej żmije zygzakowate (Vipera berus) - jedyne krajowe węże jadowite, a szczęśliwiec o wprawnym oku może zobaczy także gniewosza plamistego (Coronella austriaca). Jesienią, gdy nastają coraz chłodniejsze i deszczowe dni – z wysokości krzewów i niższych drzew dobiegnie nas głos rzekotki drzewnej – jedynego w naszym kraju płaza potrafiącego wspinać się po pionowych płaszczyznach. Pamiętajmy, że wszystkie gatunki płazów i gadów polskich podlegają całkowitej ochronie gatunkowej.