Ścieżka przyrodnicza "Ruda Żmigrodzka"

Ścieżka przyrodnicza „W Rudzie Żmigrodzkiej”

Dojazd do ścieżki przyrodniczej i jej przebieg

Ścieżka prowadzi wokół wsi Ruda Żmigrodzka, koło stawu „Rudy”, następnie przez lasy Nadleśnictwa Żmigród i południowym skrajem stawów rybnych Zakładu Rybackiego Radziądz, gdzie biegnie też szlak turystyczny niebieski (archeologiczny). Jej całkowita długość wynosi 9 km. Ścieżka ma formę pętli i jest oznaczona. Ścieżka jest oznaczona w terenie symbolem białego kwadratu z ukośnym zielonym paskiem. Kolejne przystanki są opisane w terenie na dziesięciu tablicach.

Przystanek 1. Dzieje osadnictwa

Ruda Żmigrodzka położona jest w środkowej części Kotliny Żmigrodzkiej pomiędzy Baryczą (od południa) i Ługą (od północy). Wieś wzmiankowana w 1591 roku należała do dóbr żmigrodzkiego wolnego państwa stanowego. Etymologia nazwy wywodzi się od rudy darniowej – skały osadowej o nieznacznej zawartości żelaza, wydobywanej w tym rejonie od mniej więcej XIII wieku. Władcy tych terenów – baronowie von Kurzbach – prowadzili tutaj planowe melioracje, sprawowali nadzór nad eksploatacją rudy darniowej oraz gospodarką rybacką. Ich następcy – hrabiowie von Schaffgotsch, a później książęta von Hatzfeldt – kontynuowali rozwój wspomnianych gałęzi gospodarki. Na początku XIX wieku osuszono dwa duże stawy otaczające wieś – od strony zachodniej był to Staw Pański, a od wschodu Staw Rudy. Ruda Żmigrodzka ma układ ulicówki, zabudowa w centralnej części wsi oraz przysiółka Biedaszkowo ma charakter zwarty, natomiast w części zachodniej zaznacza się rozproszenie zabudowy.

Przystanek 2. Dawny Staw Pański

Był to jeden z większych stawów w okolicach Rudy Żmigrodzkiej. Widnieje na mapie Bergera z 1676 r. jako Herrn Teich. Dokładna data powstania tego zbiornika nie jest znana. Od początku pełnił ważną rolę w gospodarce rybackiej tego regionu. Osuszono go w XIX wieku. Powodem mogły być pogłębiające się deficyty wodne albo brak opłacalności hodowli ryb. W owych czasach często zamieniano stawy na pola uprawne. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku część dawnego stawu została ponownie przekształcona w mniejsze stawy prywatnego gospodarstwa rybackiego. Pozostałe fragmenty leżą odłogiem. Zarys dawnego stawu wyznacza grobla, której koroną wiedzie nasza ścieżka.

Przystanek 3. Aleja dębowa

Idąc wzdłuż południowej grobli dawnego Stawu Pańskiego napotkamy jeden z charakterystycznych elementów krajobrazu Doliny Baryczy, jakim są aleje dębowe. Dęby sadzone były głównie w celu umocnienia grobli. Dziś spełniają rolę cennych siedlisk przyrodniczych dla owadów związanych z rozkładającym się drewnem oraz odżywiających się nimi ssaków (wśród których ważne miejsce zajmują nietoperze) i ptaków. Aleja rozgranicza czaszę dawnego Stawu Pańskiego (od północy) i polder zalewowy przy Baryczy (od południa). Oba te obszary znajdują się w fazie sukcesji drzew i krzewów, które porastają nieużytkowane gospodarczo łąki. W zagłębieniach terenu rozwijają się szuwary trzcinowe, złożone z bardzo ekspansywnej trawy – trzciny pospolitej. Ten niestały biotop zamieszkuje między innymi jeden z największych naszych ptaków – żuraw oraz niewielka kaczka – cyranka.

Przystanek 4. Typy siedliskowe lasu

Typ siedliskowy lasu jest podstawową jednostką klasyfikującą siedliska leśne o zbliżonych warunkach żyznościowych i wilgotnościowych. Bardzo ważnymi cechami różnicującymi poszczególne typy są między innymi: poziom wód gruntowych, rodzaj gleby oraz skład runa leśnego.

W miejscu, w którym się znajdujemy dominuje zespół zdegradowanego lasu łęgowego z panującym dębem szypułkowym, wykształcony na madach rzecznych. W niedalekiej odległości znajdują się fragmentaryczne pozostałości łęgów jesionowo-wiązowych, które dominowały na tym terenie do momentu uregulowania Baryczy na początku XX wieku.

Szczególnie rzuca się w oczy aspekt wiosenny runa, w którym dominują białe kobierce zawilców gajowych, przetykane kępami żółtych ziarnopłonów, złoci, a w miejscach stagnowania wody także knieci błotnej (kaczeńca). W skład runa wchodzą także rośliny o bardziej niepozornych kwiatach, np. śledziennica skrętolistna czy kopytnik zwyczajny.

Gdy rozwijające się liście przesłonią dostęp światła do dna lasu, w runie zaznacza się przewaga roślin znoszących ocienienie, do których między innymi zaliczamy takie gatunki jak czyściec leśny, niecierpek pospolity czy bluszczyk kurdybanek.

Przystanek 5. Leśne grzyby

Grzyby stanowią osobne królestwo w systematyce organizmów, co podkreśla ich odrębność od roślin. Różnorodność w obrębie tej grupy najlepiej widać w budowie poszczególnych gatunków – od postaci jednokomórkowych po złożone, skomplikowane plechy z charakterystycznymi owocnikami. Wszystkie grzyby są heterotrofami, czyli organizmami cudzożywnymi. Niektóre z nich współżyją z systemami korzeniowymi drzew i krzewów w ramach obopólnie korzystnej symbiozy mutualistycznej zwanej mikoryzą.

W lasach najczęściej spotkać można przedstawicieli dwóch klas systematycznych – workowców i podstawczaków.

Do najbardziej znanych workowców należą mączniakowce (niektóre z ich przedstawicieli powodują choroby liści o dużym gospodarczym znaczeniu) oraz smaczne grzyby jadalne – smardze (w Polsce znajdujące się pod ścisłą ochroną gatunkową).

Wśród znanych podstawczaków należy wymienić tak znane rodzaje, jak maślak, borowik, mleczaj, purchawka, huba oraz skrętak – groźny pasożyt uszkadzający pędy sosny.

Przystanek 6. Pospolite rośliny kwiatowe runa leśnego

Las to nie tylko drzewa, ale także rośliny zielne. Zajmują one najniższe piętro lasu, zwane runem. Do najczęściej występujących w okolicznych lasach roślin kwiatowych zaliczamy między innymi kwitnące wiosną: gwiazdnice, szczawik zajęczy, dąbrówkę rozłogową, fiołek leśny, jasnota gajowiec, czosnaczek pospolity, kokoryczkę wonną, konwalijkę dwulistną, konwalię majową, przetacznik ożankowy i wilczomlecz sosnka. Spośród wymienionych gatunków ochronie gatunkowej podlega konwalia majowa. Warto zwrócić uwagę na niektóre charakterystyczne cechy poszczególnych roślin, i tak: liście szczawika zajęczego pokrojem bardzo przypominają koniczynę, jednak roślina ta należy do zupełnie innej rodziny – szczawikowatych; jasnota gajowiec jest jedną z podstawowych roślin żywicielskich dla dużych gatunków trzmieli, konwalia majowa zawiera silnie trujące związki chemiczne mogące powodować śmiertelne zatrucia; czosnaczek pospolity może być stosowany jako przyprawa zastępująca czosnek; natomiast wilczomlecz sosnka, pomimo właściwości trujących, używany był do celów leczniczych jako środek przeciw kurzajkom i wypadaniu włosów.

Przystanek 7. Staw Jeleni III

Duży staw o powierzchni ponad 150 hektarów położony w granicach rezerwatu przyrody „Stawy Milickie” stanowi cenną ostoję ptaków wodno-błotnych. Gniazduje nad nim wiele rzadkich i zagrożonych gatunków, takich jak podgorzałka, bąk, bączek i zielonka. Ponadto zlokalizowane na stawie trzcinowe wyspy stanowią ważne stanowiska łowieckie czapli białej i siwej (lęgowej nad sąsiednim stawem), bielika, a także pojawiającego się tu sokoła wędrownego. Jesienią Staw Jeleni III jest ważnym punktem na mapie noclegowisk żurawi oraz dzikich gęsi, wśród których wprawne oko może dostrzec przy pomocy lunety nielicznie zatrzymujące się w naszym kraju: gęś krótkodziobą, gęś małą, berniklę białolicą lub berniklę rdzawoszyją. W okresie pozostawania stawu bez wody (w okresie odłowów ryb) na odsłoniętym dnie żerują duże stada siewkowców: czajek, brodźców śniadych, biegusów zmiennych, kulików wielkich oraz rzadziej spotykane – szlamnik, piaskowiec, biegus rdzawy i szablodziób.

Przystanek 7. Zwierzęta lasów

Lasy Doliny Baryczy zamieszkiwane są przez licznych przedstawicieli zarówno fauny bezkręgowców, jak i kręgowców. Na omawianym obszarze dużemu zróżnicowaniu gatunków sprzyja mozaika siedlisk leśnych i wodnych. Do największych zamieszkujących je zwierząt należą jelenie, daniele i dziki, które możemy przy odrobinie szczęścia zobaczyć chyłkiem przemykające pomiędzy drzewami. Wśród bujnego runa pokarmu szukają drapieżcy – lis i łasica, rzadziej borsuk oraz gronostaj. Umiejętnością poruszania się po drzewach górują nad nimi kuny – domowa i leśna, które w koronach drzew polują na wiewiórki oraz plądrują ptasie gniazda.

W okresie wiosennym las ożywa za sprawą śpiewu takich gatunków jak: rudzik, śpiewak, kapturka, pierwiosnek, świstunka leśna, sikory – bogatka i modraszka. Spotkamy tutaj także kowalika (znanego z umiejętności poruszania się po pniu głową w dół) i ziębę (najliczniejszego ptaka w Polsce). Łatwo można usłyszeć bębnienie dzięciołów – dużego, średniego, czarnego, zielonego oraz zielonosiwego.

Pod osłoną ciemności na łowy wyruszają nietoperze i sowy. Pierwsze gustują w ćmach i muchówkach, drugie polują na drobne ssaki i ptaki. Ciekawostką ornitologiczną jest występowanie tutaj najmniejszej sowy Europy – aktywnej za dnia sóweczki.

Przystanek 8. Rezerwat przyrody „Olszyny Niezgodzkie”

Rezerwat przyrody „Olszyny Niezgodzkie” znajduje się na terenie Nadleśnictwa Żmigród, Leśnictwo Niezgoda. Powołany został na mocy Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z 19 lutego 1987 roku na powierzchni 74,28 ha. Przedmiotem ochrony jest tu las olchowy wykształcony na terenie zalewowym Ługi. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 5 zespołów leśnych i zaroślowych, z których najcenniejsze to łęg wiązowo-jesionowy i ols porzeczkowy. Omawiane zbiorowiska cechują się charakterystyczną strukturą kępowo-dolinkową, gdzie kępy i dolinki stanowią odrębne mikrosiedliska zamieszkane przez odrębne gatunki roślinności szuwarowej, bagiennej i leśnej. Do typowych gatunków dolinek należą: turzyca długokłosa, turzyca błotna, kosaciec żółty, szczaw lancetowaty, karbieniec pospolity. Na kępach spotkać możemy psiankę słodkogórz, chmiel zwyczajny, porzeczkę czarną oraz typowo leśne – nerecznicę krótkoostną, szczawik zajęczy, czy konwalijkę dwulistną.

Zwierzęta olszyn są reprezentowane między innymi przez licznie występujące płazy, a także ptaki – żurawie, słonki, samotniki, zimorodki, słowiki rdzawe, strumieniówki. Na Łudze swoje tamy budują wodni inżynierowie – bobry.

Przystanek 9. Staw Rudy

W tym miejscu rozciągał się przed wiekami wielki Staw Rudy (Hammer Teich), którego powierzchnia wynosiła w przybliżeniu 300 ha. W XIX wieku został on osuszony i przeznaczony pod uprawy polowe. Miejsce to charakteryzowało się jednak sporym zabagnieniem i dlatego w ostateczności przeznaczono je pod uprawy leśne. Obecnie rośnie tu drzewostan złożony głównie z olszy czarnej. Za lasem znajduje się odtworzony w 1980 roku Staw Rudy. Ma on powierzchnię 150 ha. Dziś, poza funkcjami gospodarczymi, posiada duże znaczenie jako ostoja ptaków wodnych. Na wyspach gniazdują między innymi: gęgawa (10-20 par), podgorzałka, czernica, żuraw, śmieszka (kolonia liczy ok. 3000 par), mewa czarnogłowa (2-3 pary), rybitwa rzeczna (kolonia liczy ok. 500 par), brzegówka (w kolonii doliczyć się można kilkuset nor gniazdowych). Dodatkowo, akwen ten jest terenem łowieckim dla lęgowych w okolicznych lasach ptaków drapieżnych: bielika, kani czarnej i rudej. Podczas migracji na Stawie Rudym przebywają liczne stada ptaków siewkowatych (zatrzymujące się w okresie odłowów na odsłoniętym dnie stawu) oraz kaczek i perkozów (późną jesienią i zimą). Do innych chronionych przedstawicieli chronionej fauny stawu zaliczają się bóbr europejski i wydra, zamieszkujące pobliskie kanały doprowadzalniki oraz budujące podziemne korytarze w groblach.